Ən böyük və ən detallı beyin naqil diaqramı və funksional xəritə təqdim edilib. Bu elm tarixində yeni bir mərhələ sayılır.
AZƏRTAC “Science Daily” portalına istinadla xəbər verir ki, layihənin nəticələri nüfuzlu “Nature” jurnallarında 10 tədqiqat toplusu şəklində dərc olunub və ictimaiyyətə “MICrONS Explorer” vasitəsilə təqdim edilib.
Bir qum dənəsi ölçüsündə olan siçan beyninin bir kub millimetrlik toxuma nümunəsindən çıxarılan bu məlumat dəsti 1,6 petabaytlıq həcmdədir. Bu, təxminən 22 il fasiləsiz HD videoya bərabərdir. Qlobal səviyyədə 150-dən çox nevroloq, süni intellekt tədqiqatçısı və bioloqun iştirakı ilə həyata keçirilən bu multidissiplinar layihə beyindəki neyron əlaqələr və onların funksional əlaqələri haqqında indiyə qədər görünməmiş anlayışlar təqdim edir. 1979-cu ildə Nobel Mükafatı laureatı Fransisk Krik bu cür naqil diaqramının yaradılmasının qeyri-mümkün olduğunu bildirmişdi. Lakin keçmiş IARPA proqram rəhbəri dr. David A.Markovitzin sözlərinə görə, MICrONS-un əldə etdiyi nəticələr bu sahədə yeni dövr açır. Layihənin elmi metodologiyası çoxpilləli və kompleks olub. Baylor Tibb Kollecində tədqiqatçılar siçanın görmə qabığında müxtəlif vizual stimullara cavab olaraq yaranan beyin fəaliyyətini qeyd edib, sonra Allen İnstitutu eyni toxumanı 25 mindən çox təbəqəyə kəsərək elektron mikroskop vasitəsilə vizuallaşdırıb. Prinston Universitetində isə bu məlumatlar süni intellekt və maşın öyrənməsi ilə 3D formatında yenidən qurulub. Nəticədə 200 mindən çox neyron, 4 kilometr uzunluğunda akson və 523 milyon sinapsdan ibarət olan dünyanın ən böyük funksional konnektomu əldə edilib. Dr. Klay Reid (Allen İnstitutu) bu nəticələri “meşə kimi kompleks memarlıq” adlandıraraq neyron əlaqələrə dair mövcud nəzəriyyələrin bu məlumatlarla sınaqdan keçirilə biləcəyini vurğulayıb. Layihə çərçivəsində xüsusilə diqqət çəkən tapıntılardan biri də inhibitor neyronların davranışına dair yeni anlayışların kəşfi olub. Əvvəllər sadə tormozlayıcı funksiyaya malik olan bu hüceyrələrin əslində yüksək selektivlik və koordinasiyaya malik olduğu aşkar edilib.
Tədqiqatın aparıcı iştirakçılarından biri olan, Stanford Universitetindən dr. Andreas Tolias MICrONS-un neyrobiologiyada analiz miqyasını dəyişdirdiyini və sinir fəaliyyətinin molekulyar səviyyədən davranış səviyyəsinə qədər modelləşdirilməsinə imkan verdiyini qeyd edib. Bu irəliləyişlər yalnız elmi fundamental səviyyədə deyil, klinik tibbdə də yeni imkanlar açır. Alsheymer, parkinson, autizm və şizofreniya kimi neyrodegenerativ və psixi pozuntuların neyron naqillərindəki fərqliliklərin bu cür konnektomlarla müqayisəsi gələcəkdə diaqnostika və terapiya sahələrində mühüm irəliləyişlərə yol aça bilər. Layihənin uğuru yalnız texnologiya ilə deyil, həm də qlobal əməkdaşlıqla bağlıdır. Nəticə etibarilə, beynin qum dənəsi ölçüsündə bir hissəsinin bu səviyyədə xəritələnməsi yalnız texniki nailiyyət deyil, həm də düşüncənin, duyğuların və şüurun mənşəyini anlamaq yolunda atılmış mühüm elmi addımdır. Bir vaxtlar mümkün hesab edilməyən bu iş indi reallığa daha da yaxınlaşıb.
